Zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego i jego konsekwencje

W dniu 20 marca 2020 roku został wprowadzony stan epidemii, który  następnie zastąpiono stanem zagrożenia epidemicznego obowiązującym od dnia 16 maja 2022 roku. Stan zagrożenia epidemicznego wiąże się ze zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia epidemii w związku z nasilonymi zakażeniami wirusem SARS CoV2.

Proces odwoławczy stanu zagrożenia epidemicznego rozpoczął się wraz z wnioskiem Głównego Inspektora Sanitarnego (dalej: GIS) do Ministerstwa Zdrowia umotywowanym znacząco obniżoną częstotliwością zachorowań na SARS-CoV2. GIS w piśmie do resortu wskazał jednoznacznie że:

zgodnie z danymi z dnia 16 kwietnia 2023 r., obejmującymi okres od 9 do 16 kwietnia 2023 r., średnia dzienna liczba zakażeń SARS-CoV-2 na 100 tysięcy mieszkańców dla całego kraju wynosiła 1,7. W porównaniu z tygodniem poprzedzającym zaobserwowano spadek liczby zakażeń dla kraju, który wyniósł średnio – 25%.

Znaczny spadek zachorowań w całym kraju stwarza możliwości do ograniczenia wprowadzonych stanów ochronnych. Na polepszenie sytuacji wpływa również fakt, że obecnie rozpowszechnionym wariantem wirusa jest Omicron, który pomimo większej transmisyjności wywołuje łagodniejsze skutki chorobowe od wariantu Delta, charakteryzującego się znacznymi dolegliwościami. Wskazana tendencja spadkowa zapoczątkowana w połowie marca 2023 roku skłoniła do dalszych, neutralizujących działań.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 14 czerwca 2023 r. stan zagrożenia epidemicznego został odwołany w dniu 1 lipca 2023 roku.

Zniesienie stanu zagrożenie nie skutkuje w każdym przypadku natychmiastowym powrotem do stanu prawnego sprzed stanu epidemii. W przypadku przepisów obowiązujących podczas trwania stanu zagrożenia epidemicznego znaczna część z nich zawiera rozwiązania przejściowe, o długości na przykład trzech lub sześciu miesięcy, co pozwala adresatom tych przepisów  na realizację zawieszonych obowiązków w terminie umożliwiającym ich rzetelne wykonanie.

Nie brakuje jednak również przepisów, które nie są opatrzone okresem przejściowym, co w wielu sytuacjach może budzić kontrowersje i trudności w przystosowaniu się do natychmiastowych zmian. W takiej sytuacji znajdą się na przykład organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (np. rady gmin), które ze skutkiem natychmiastowym będą musiały powrócić do obradowania w tradycyjnej formie bez możliwości porozumiewania się na odległość – w trybie zdalnym lub korespondencyjnie, co umożliwiała specustawa covidowa[1].

Konsekwencje zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego

Uchylenie stanu spowoduje, że przestaną mieć zastosowanie niektóre przepisy wprowadzone ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. ustawa covidowa).

• Powracają prawa i obowiązki pracownicze

Na skutek wprowadzenia ustawy covidowej w 2020 roku zawieszono niektóre obowiązki pracownicze, w tym między innymi obowiązek wykonywania badań wynikających z Kodeksu pracy czyli wstępnych badań pracowników przed rozpoczęciem pracy oraz badań okresowych. Zgodnie z art. 12a ust. 2 ustawy covidowej, po odwołaniu stanu zagrożenia na wykonanie zawieszonego obowiązku pracownicy będą mieć 180 dni. Pracodawcy dodatkowo będą zobowiązani do przeprowadzenia szkoleń okresowych w dziedzinie BHP w terminie 60 dni następujących od 1 lipca – czyli w okresie wakacyjnym, co pracodawcy podnoszą jako problematyczne i wnioskują o wydłużenie tego terminu. Nadto, dotychczasowy art. 15gc ustawy covidowej, który upoważniał pracodawcę do wysłania pracowników na urlop wypoczynkowy w dowolnym terminie bez konsultowania tego z pracownikiem oraz z pominięciem planu urlopów przestanie mieć zastosowanie, co pozwoli na powrót dotychczasowych zasad i znaczenia planu urlopowego w miejscu pracy.

• Podatnicy w obliczu nowej sytuacji

Mocą ustawy covidowej wprowadzony został art. 31y, który zawiesił biegnące terminy raportowania oraz wstrzymał początek biegu nowych.  Funkcjonujące wcześniej obowiązki podatników w zakresie raportowania krajowych schematów podatkowych powrócą wraz z dniem 1 sierpnia, a więc po 30-dniowym okresie przejściowym.

Odrębna kwestia dotyczy rezydencji i zawiadomień o zapłacie na rachunek spoza tzw. białej listy. We wrześniu zakończy się dwumiesięczny okres uprawniający podatnika do posługiwania się certyfikatem rezydencji podatnika obejmującym 2019 r. Art. 31ya ustawy covidowej wprowadził możliwość dla płatnika posługiwania się posiadanym certyfikatem rezydencji podatnika obejmującym rok 2019 lub 2020 pod warunkiem uzyskania oświadczenia podatnika o aktualności danych w nim zawartych.

Ponownie obowiązywać będzie zasada, że certyfikat jest ważny do upływu terminu wskazanego na dokumencie lub 12 miesięcy w przypadku braku wskazania takiego terminu. Odwołanie ułatwień wprowadzonych ustawą covidową spowoduje, że płatnicy ponownie będą zobowiązani do stosowania aktualnych certyfikatów rezydencji, poza szczególnymi wyjątkami, jakie wprowadzono na stałe w ustawie o PIT oraz CIT. Postanowienia tych ustaw przewidują możliwość posługiwania się kopią przedmiotowego certyfikatu jeżeli informacje wynikające z przedłożonej kopii certyfikatu rezydencji nie budzą uzasadnionych wątpliwości co do zgodności ze stanem faktycznym.

• Zamówienia publiczne

W związku ze zniesieniem stanu zagrożenia epidemicznego straci na znaczeniu art. 46c ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi i w związku z tym na terenach wcześniej objętych stanem zagrożenia epidemicznego lub stanem epidemii zamówienia, których przedmiot obejmował usługi, dostawy lub roboty budowlane udzielane w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii ponownie będą udzielane  w oparciu o prawo zamówień publicznych, co wskazany artykuł wyłączał. Możliwość wyłączenia stosowania prawa zamówień publicznych pozostanie jednak w stosunku do zamówień na usługi lub dostawy niezbędne do przeciwdziałania COVID-19 (art. 6a ustawy covidowej). Istotne jest jednak, że aby wyłączenie było skuteczne, musi zachodzić wysokie prawdopodobieństwo szybkiego i niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby lub jeżeli wymaga tego ochrona zdrowia publicznego. Wykazanie powyższej przesłanki w obliczu znacznie ustabilizowanej sytuacji pandemicznej zdaje się być utrudnione.

Mając na uwadze problemy wywołane pandemią związane między innymi z terminową realizacją umów ustawodawca przewidział również przepisy, które złagodziły generalną zasadę niezmienności umów Prawa zamówień publicznych.  Zawarty w art. 144 ustawy Prawo zamówień publicznych katalog wskazuje okoliczności, w których po spełnieniu określonych warunków zmiana konkretnych postanowień zawartej umowy będzie skuteczna. Ustawodawca dostosował jednak przewidziany wyjątek do okoliczności epidemicznych i w art. 15r ustawy covidowej umożliwił stronom realizację zamówienia publicznego poprzez modyfikowanie zawartej umowy. Strony doświadczając problemów w spełnieniu wzajemnych świadczeń miały możliwość dokonania zmiany terminu wykonania lub sposobu wykonania umowy dostaw, usług lub robót budowlanych czy zmiany zakresu świadczenia wykonawcy i odpowiadającej jej zmiany wynagrodzenia lub sposobu rozliczenia wynagrodzenia wykonawcy. Uprawnienie do wprowadzania powyższych zmian musiało być jednak poprzedzone stwierdzeniem, że jest ono uzasadnione ze względu na widoczny wpływ okoliczności związanych z COVID-19 na należyte wykonanie umowy. Jak wskazano covidowa regulacja nie była jednak ewenementem, ponieważ stanowiła swego rodzaju uzupełnienie obowiązujących już przepisów umożliwiających wprowadzanie zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy. Niemniej jednak, wraz z uchyleniem stanu zagrożenia epidemicznego powyższa regulacja utraciła moc obowiązującą, co ponownie zmobilizowało strony do skrupulatnej oceny zawartych w umowach postanowień ze szczególnym uwzględnieniem zakresów dotyczących terminów i sposobów realizacji oraz wynagrodzenia.

• Kontrole budowy

Wprowadzenie stanu zagrożenia epidemicznego wyłączyło stosowanie przepisu art. 55 ust. 1 pkt 1 i 3 Prawa budowlanego, który przewidywał konieczność uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie przed przystąpieniem do użytkowania obiektów budowlanych o wybranych kategoriach. Wydanie przedmiotowej decyzji wiązało się z kontrolą organu nadzoru budowlanego, która umożliwiała legalne korzystanie z obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem. Wyłączenie obowiązywania przedmiotowej regulacji sprowadziło wniesione już wówczas wnioski o wydanie pozwolenia do roli „zawiadomienia o zakończeniu budowy” rozumianego w oparciu o art. 54 Prawa budowlanego. Aktualnie przedmiotowy artykuł na nowo uzyskał moc obowiązującą.

Rozprawy online

Pewne rozwiązania wprowadzone do postępowań cywilnych zostaną na dłużej. Ustawodawca przewiduje możliwość przeprowadzania rozpraw w trybie online (e-rozprawy) przez rok od dnia uchylenia stanu zagrożenia epidemicznego. Wskazane usprawnienie, mimo pewnych kontrowersji, na tyle sprzyja realizacji szybkości postępowania, że Sejm opracowuje kolejną nowelizację wprowadzającą e-rozprawy, e-doręczenia na stałe, co jednak jak na razie wymaga czasu.

[1] Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. ustawa covidowa).

Źródła:
https://www.prawo.pl/samorzad/konsekwencje-zniesienia-stanu-zagrozenia-epidemicznego,521250.html
https://www.krgroup.pl/skutki-podatkowe-odwolania-stanu-zagrozenia-epidemicznego-w-polsce/
https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/wojt-jaktorowa-skazany-za-niedopelnienie-obowiazkow-6-sierpnia-beda

Autorka: Martyna Cechmajster