W ubiegłym tygodniu Sejm przyjął projekt ustawy o ochronie sygnalistów, która to zakłada ochronę osób zgłaszających naruszenie prawa w kontekście związanym z pracą, teraz trafi ona do Senatu. Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z 23 października 2019 r., która to powinna być wprowadzona przez kraje członkowskie UE do 17 grudnia 2021 r.

Nowe regulację obejmować będą także:

• zasady publicznego ujawnienia informacji o naruszeniach prawa,
• zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu,
• zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych oraz
• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa.

I. Cel i zakres ustawy

Zasadniczym celem ustawy jest ujednolicenie standardów ochrony osób zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszenia prawa, a zwłaszcza określenie, które zgłoszenia będą objęte ochroną i zapewnienie im należytej ochrony oraz anonimowości.

W projekcie Ustawy zakresem przepisów objęte są zgłoszenia dotyczące m.in.:

• ochrony konsumentów,
• zamówień publicznych,
• ochrony prywatności i danych osobowych,
• zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa transportu,
• usług, produktów i rynków finansowych,
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
• bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych,
• zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• ochrony środowiska,
• zdrowia publicznego,
• interesów finansowych Unii Europejskiej,
• rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

II. Kim jest sygnalista?

W projekcie ustawy pojęcie „sygnalista” odnosi się do każdej osoby fizycznej dokonującej zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, a nie tylko otrzymującej w związku z tym ochronę. Projekt ustawy określa, że sygnalistą może być nie tylko pracownik w rozumieniu prawa pracy, ale także inne osoby związane z organizacją, takie jak członkowie organów, przedsiębiorcy, współpracownicy, pracownicy podmiotów zewnętrznych, wolontariusze, stażyści itp.

Sygnalista to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w związku z zatrudnieniem. Jest nim osoba, która alarmuje o naruszeniach prawa i  co ważne ma do tego uzasadnioną podstawę, gdyż ochrona ma być udzielona wyłącznie wtedy, gdy sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja o naruszeniu prawa jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego oraz, co równie istotne,  zgłoszenia lub ujawnienia dokonuje w interesie wspólnym i dobrej wierze, a nie dla własnych korzyści.

Informacje, przekazane przez sygnalistę wymiarowi sprawiedliwości będą musiały być wiarygodne oraz dotyczyć popełnienia m.in. następujących przestępstw:

• przekupstwo,
• pranie brudnych pieniędzy,
• udział w zorganizowanej przestępczości,
• fałszowanie faktur ze znaczną kwotą należności,
• oszustwo kredytowe,
• sprzedajność pełniącego funkcję publiczną,
• nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej,
• płatna protekcja,
• zakłócenie przetargu publicznego,
• bezpieczeństwo transportu w sektorze kolejowym, drogowym, morskim i żeglugi śródlądowej.

Istotą nowej ustawy jest zapewnienie ochrony osobie dokonującej zgłoszenia lub ujawnienia pracującej w sektorze prywatnym lub publicznym, która uzyskała informacje na temat naruszenia w związku z wykonywaną pracą. Przewidziane gwarancje i środki prawne będą przysługiwały niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, kontrakt menedżerski, wolontariat, staż i praktyka), ustawa obejmuje także osoby świadczące pracę na rzecz podmiotów z którymi pracodawca utrzymuje relacje gospodarcze, takich jak wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy oraz innym osobom zgłaszającym informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą, jak akcjonariusze i wspólnicy oraz członkowie organów osoby prawnej. Co istotne ochroną będą objęte również osoby dokonujące zgłoszenia, których stosunek pracy ustał lub dopiero ma zostać nawiązany, w przypadku gdy informacje na temat naruszenia uzyskano w trakcie procesu rekrutacji poprzedzającego zawarcie umowy.

III. Zgłoszenia wewnętrzne

Co do zasady przepisy dotyczące zgłoszeń wewnętrznych mają być egzekwowane wobec podmiotów spełniających wymogi ilościowe w kwestii zatrudnienia. Nowa ustawą ma być objęty podmiot na rzecz którego, według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku, pracę zarobkową wykonuje co najmniej 50 osób, do których należy wliczyć pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.

Obowiązkiem pracodawcy będzie opracowanie procedury dokonywania zgłoszeń wewnętrznych, która określi zasady przyjmowania takich zgłoszeń i stworzenie kanału do ich przyjmowania. Wewnętrzne systemy sygnalizowania ułatwią diagnozowanie nieprawidłowości w zakładzie pracy i pomogą eliminować niepokojące zdarzenia.

Podmiotem odpowiedzialnym za przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych będzie Rzecznik Praw Obywatelskich. Pełnienie tej roli przez RPO jest zasadne ze względu na fakt, iż przyjmowanie zgłoszeń łączyłoby się w tej instytucji z funkcją udzielania wsparcia i informacji zgłaszającym naruszenia.

Ponadto podmioty objęte zakresem omawianych regulacji będą zobowiązane do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych. Administratorem danych osobowych zgromadzonych w takim rejestrze zostanie podmiot prowadzący rejestr. W zakresie zgłoszeń zewnętrznych administratorami danych osobowych będą zaś Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organ publiczny, do którego skierowano zgłoszenie.

IV. Ochrona przed odwetem

Sygnalista może być narażony na działania odwetowe po dokonaniu zgłoszenia, dlatego projekt ustawy zapewnia ochronę takim osobom. Do działań odwetowych można zaliczyć m.in. pozbawienie źródła zarobkowania, mobbing, pozbawienie awansu, nagrody czy premii – to przed takimi sytuacjami ma chronić ustawa. Projekt zakłada, że sygnalista, który doświadczył działań odwetowych, będzie mógł wystąpić o zadośćuczynienie lub odszkodowanie.

Ustawa nie wprowadza obowiązku dokonywania zgłoszeń. Każdy sygnalista będzie sam decydował, czy chce dokonać zgłoszenia czy nie – ale jeśli się na to zdecyduje, będzie on w odpowiedni sposób chroniony.

V. Wejście w życie

Przepisy znaczną obowiązywać gdy minie vacatio legis, a więc po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów nakładających na podmioty prawne i organy publiczne obowiązek utworzenia procedury przyjmowania zgłoszeń, które mają wejść w życie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Wejście w życie ustawy nie oznacza jednak końca prac nad system ochrony sygnalistów w Polsce – za dwa lata Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przeprowadzi ewaluację systemu ochrony sygnalistów.

Źródła:

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)

[2] https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-ochronie-osob-zglaszajacych-naruszenia-prawa2

[3] Rządowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów (druk nr 317) https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=F6EA09E3AC53562DC1258B090030EE31

Autorka:

Wiktoria Stojek
Asystentka prawna